Kultura paryska online

Od dwóch dni działa portal „Kultura Paryska”. Oferuje on dostęp online do wszystkich 637 numerów paryskiej „Kultury” i 171 numerów „Zeszytów Historycznych”. Portal udostępnia także fotografie, wycinki prasowe, fotografie i nagrania. Digitalizacja „Kultury” i „Zeszytów Historycznych” oznacza dostęp do ogromnej ilości materiałów związanych z dwiema postaciami, którym poświęcam na blogu wiele uwagi: Jerzym Stempowskim oraz Henrykiem Józewskim. Ten pierwszy był wieloletnim współpracownikiem Jerzego Giedroycia i paryskiej „Kultury”. Zdigitalizowana wersja periodyku umożliwia dostęp do większości najważniejszych powojennych tekstów eseisty. Doskonałym przewodnikiem po nich jest bibliografia opracowana przez Jerzego Timoszewicza i wydana w 2007 roku przez Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, dostępna obecnie także w wersji elektronicznej.


We wprowadzeniu do tego przewodnika Timoszewicz pisze: „Pierwsze publikacje Stempowskiego w „Kulturze” ukazały się już w numerze 2-3 wydanym w Paryżu. (Numer pierwszy miesięcznika wydany był w Rzymie w czerwcu 1947 roku.) Teksty podpisane były pseudonimem Paweł Hostowiec jak niemal wszystkie inne, które ogłaszał w wydawnictwach Instytutu Literackiego. W kolejnych trzech numerach znalazły się dzienniki z podróży do Włoch 1947/48 oraz jeden z najważniejszych esejów Stempowskiego O współczesnej formacji humanistycznej. W latach 1948-1954 bibliografia odnotowuje ponad 20 pozycji, w tym liczne poświęcone sprawom niemieckim (m.in. dwa dzienniki podróży), szkice wspomnieniowe (Wronia i Sienna, Dzieci Warszawy...), artykuły polityczne i eseje, a wśród nich klasyczny już Esej dla Kassandry. W kwietniu 1954 roku pojawił się w „Kulturze” Notatnik niespiesznego przechodnia – pierwszy z cyklu publikowanego przez Hostowca aż do śmierci. Było ich 39, ostatni – nieukończony – ukazał się pośmiertnie. Składały się na nie, opatrzone osobnymi tytułami, eseje o literaturze, muzyce, sztuce, recenzje książek, dzienniki podróży, szkice o kulturze antycznej, obserwacje obyczajowe, komentarze o sprawach aktualnych – politycznych, społecznych etc. Dotychczas w wydaniach książkowych pism Jerzego Stempowskiego ukazała się niewiele więcej niż połowa zawartości Notatnika niespiesznego przechodnia”.

Warto dodać, że ta luka, została wypełniona dopiero niedawno, zresztą również za sprawą niestrudzonego Jerzego Timoszewicza, gdy w końcu 2012 roku pod redakcją jego oraz Doroty Szczerby ukazały się w wydawnictwie „Więzi” dwa tomy całości Notatnika niespiesznego przechodnia.

Na portalu znajdziemy listę najważniejszych tekstów Stempowskiego opublikowanych na łamach „Kultury” oraz kilkanaście tekstów mu poświęconych, a także jego fotografie oraz fragmenty korespondencji, których zapewne wraz z postępami digitalizacji całego archiwum Instytutu Literackiego będzie przybywać. Warto też zwrócić uwagę na „Zeszyty Historyczne”, na łamach których znajdziemy artykuły omawiające różne aspekty działalności Jerzego Stempowskiego, szczegółowe informacje przynosi przewodnik Timoszewicza.

Jeśli chodzi o Henryka Józewskiego, to właśnie w „Zeszytach Historycznych” zostały opublikowane tuż po jego śmierci w 1981 obszerne fragmenty jego wspomnień, zatytułowanych Opowieść o istnieniu. O ich sytuacji edytorskiej już kiedyś wspominałem. Henryk Józewski, Zamiast pamiętnika, „Zeszyty Historyczne”, z. 59, 60, 63, Paryż 1982-1983. Także w „Zeszytach Historycznych” znajdziemy dwa obszerne materiały poświęcone Józewskiemu: Marek Gałęzowski, Henryk Józewski ”Olgierd”, Zeszyty Historyczne, z. 150, Paryż 2004, s. 97–128 oraz Dyplomata brytyjski o wojewodzie wołyńskim Henryku Józewskim, przetł. i oprac. Janina Smogorzewska, „Zeszyty Historyczne” z. 152, 2005 s. 45-58. (Fragmenty raportów brytyjskiego konsula w Warszawie Franka Savery z l. 1928, 1930 i 1932).

Dziesięć lat po śmierci Józewskiego w „Kulturze” (nr 11/1991) został opublikowany jego bardzo osobisty i kontrowersyjny tekst: napisane w listopadzie 1966 roku wspomnienie o Marii Dąbrowskiej. Tekst porusza między innymi kwestię relacji pisarki z Anną Kowalską oraz jej testamentu. Opublikowany został bez żadnego komentarza redakcji i wywołał polemikę Czesława Hernasa (O testamentach Marii Dąbrowskiej) oraz pełną oburzenia reakcję Marii Gawryś (Tuli Kowalskiej, córki Anny Kowalskiej) (Szanowna Redakcjo) (nr. 3, 1992). Czy tekst Józewskiego był przeznaczony do druku? Jak znalazł się w rękach Giedroycia? I dlaczego ten zdecydował się na jego publikację? Kwestie te omawia Tadeusz Drewnowski w książce Wyprowadzka z czyśćca. Burzliwe życie pośmiertne Marii Dąbrowskiej, PIW, Warszawa 2006.